katarzyna lewandowska "Siostra Ziemia " tekst kuratorski

„Ciała kobiet i ciała drzew wylądowały po jednej stronie barykady”

Matce Ziemi, Siostrze Ziemi oddajemy siebie. Tkamy ten świat wspólnie. Dedykujemy tę wystawę wszystkim czującym istotom, całej Naturze, Planecie i Kosmosowi.

Siostra Ziemia przetrwa, my nie. To jest oczywiste. Jeżeli nie zaczniemy Jej ochraniać katastrofa nadejdzie już wkrótce. Natura staje się gniewną, niszczącą, odbierająca życie Siłą. Bogini karze ludzkość, która w swojej bezdennej głupocie codziennie Ją wykorzystuje. Człowiek – heteroseksualny biały mężczyzna, posługujący się skodyfikowanym językiem i prawem, podróżujący, chrześcijanin, jest tym, który dał sobie moc rządzenia. Ocenia, porządkuje, nazywa i układa. On kończy darwinowski diagram ewolucyjny, dla niego została napisana Deklaracja Praw Człowieka, a Witruwiusz a następnie Leonardo da Vinci umieścili go we wzorcu doskonałych ludzkich proporcji, odzwierciedlających idealny, klasyczny porządek architektoniczny. To nieomylny budowniczy, boskie kontrolujące oko. Życie inteligentne, którego główną charakterystyką jest rozum, świadomość i język, fallus i władza, stworzyło patriarchalnego impotenta z konkretną twarzą - głupią, pazerną i okrutną. On ciągle jeszcze próbuje zachować swoją egocentryczną podmiotowość, wpisaną w przestarzałe, hierarchiczne, niesprawiedliwe zasady.

Rewolucja niosąca zmianę już zaczęła się. Depcze patriarchat, posługując się nowym językiem, polegający na włączaniu strategii feministycznych, dekolonizacyjnych, LGBTQIA+ i ekologicznych.

W koncepcji wystawy odwołujemy się do figury Siostry Ziemi, przedstawiając ją z wielu perspektyw, pokazując problemy, które bezpośrednio dotykają ludzkiego i poza-ludzkiego. Celowo zrezygnowałyśmy z nazywania tej Materii Magna Mater ponieważ relacja z siostrą jest swobodniejsza, pozbawiona wertykalności, przywództwa i swego rodzaju sakralizacji i spęcznienia postaci matki. W układzie siostra-siostra jest zdecydowanie więcej oddechu, wolności, radości i żartu. 

Siostra to Natura, zoe, życie, które wymyka się kontroli, to biologia, ciało, witalność, to nie człowiek, to Inny, to nie humanizm a humustyka, to śmierć bez metafizyki, to abjekt, to antytotalitaryzm i anarchia, to przekraczanie granic i rebelia, to zmiana, to materia, to seksualność ponad płcią, poza płcią i po płci.  

Razem z Siostrą Ziemią siostrzymy się w oporze i w walce ze zmurszałym porządkiem, siostrzymy się z troską i w trosce, w wielości i intersekcjonalności, różnorodności, wielokierunkowości, współzależności. Siostrzymy się z owadami, roślinami, komórkami, nasionami, archeonami, bakteriami, z fitoplanktonem, drzewami, karpami, ośmiornicami, delfinami. Rzeki Siostry siostrzą się z Wilczycami a Gaja z Cthulhu i Chtulucenem. Siostrzymy się umackowiając, siostrzymy się w kolektywnym myśleniu i działaniu, w wielowarstwowych kłączach i zimnych, oceanicznych głębinach.  Nasze siostrzenie jest ramię w ramię, odważne, inkluzywne i swawolne.

Badaczka Astrida Neimanis, która od wielu lat zajmuje się hydrofeminizmem, w taki sposób opisuje wzajemne siostrzenie w kontekście umierania Wód,: „Morze które się dusi przypomina nam więc, że troska i sprawiedliwość musi dotyczyć wszystkich organizmów, nie tylko ludzkich, ale i poza ludzkiego życia w środowisku wodnym. Sprawiedliwość klimatyczna jest radykalnie rozszerzona na wielogatunkową sprawiedliwość głębi, w której stawką jest samo życie oceanicznych wód. Zatem czy nie musimy sobie zadać również pytania, co tracimy gdy usta Erica Garnera czy George’a Floyda wykrztuszają prawie niesłyszalne słowa ‘nie mogę oddychać’, które potem płyną do oceanu, by wirować wokół ciał fitoplanktonu, kraba krótkoodwłokowego czy małży blaszkoskrzelnej?”

J. Lovelock z czułością i zachwytem przedstawił archetypiczną i metaforyczną postać Gai, która dla niego była ciałem idealnym, samowystarczalnym, świadomie stanowiącym o sobie. Później tę idee delikatnie zmodyfikował, a Tim Lenton i Bruno Latour stworzyli koncepcję Gaja 2.0, wskazując, iż Ziemia nie jest jednym organizmem, regulującym się samoistnie, ale raczej przypomina inteligentny mechanizm, którego poszczególne elementy zgodnie ze sobą, świadomie i kolektywnie, opierając się na inteligentnych formach życia i jeszcze inteligentniejszych od nich maszyn współpracują. 

W epoce po człowieku, po Anthroposie, w humustyce, w czasie Chtulucena znikają wszystkie binarności a ‘ja’ składa się z wielu ‘ja’. Thrin T. Miah-Ha proponuje mówienie ‘w pobliżu’ zamiast ‘o’. M. Buber chce spotkania dwóch podmiotów: ja-ty, nigdy ja-on. Doświadczamy osoby poza–ludzkiej, która jest nasza siostrą, bratem, towarzyszem/ką. Na poziomie ciała i języka odbywa się ta nieunikniona i bardzo wszystkim potrzebna zmiana. A. Mbembe pisze ‘o człowieczeństwie w procesie’, Zahi Zalloua domaga się ‘dekolonizacji myślenia, zerwania z hegemonicznym uniwersalizmem dyktowanym przez eurpocentryzm’, Hamid Dabashi żąda ‘obalenie mitu zachodu’ a P. Preciado „pluralizmu przeciwko mechanizmom funkcjonowania patriarchalno-kolonialnemu kapitalizmowi kategoryzującego żywe ciała.’ Zamiast krwi woda – podstawa życia jakiegokolwiek i symbiogeneza (gr. sún – wspólnie; bios – życie; genesis – pochodzenie) – pamięć wszystkiego i niczego.

Ekofemistka Val Plumwood odnosząc się do relacji ludzkiego i poza-ludzkiego mówi: „Stoimy obecnie przed dwoma zasadniczymi wyzwaniami, które polegają na powtórnym ulokowaniu ludzi w ramach systemu ekologicznego oraz powtórnym ulokowaniu nieludzi w systemie etyki.”

Siostry chcą zmiany!

Xavier Bayle kataloński aktywista i artysta bardzo krytycznie podsumował dotychczasową działalność człowieka na Ziemi. Jeżeli wołamy ‘siostro nigdy nie będziesz szła sama’ to jak najszybciej musimy totalnie zredefiniować wszystkie te charakterystyki ludzkiego, które znalazły się w poniższym tekście. 

„Istota ludzka to gatunek dwubiegunowy w stanie permanentnego niedorozwoju moralnego. Pojawiła się na tej planecie jako zwierzę-zdobycz, wystarczy spojrzeć na naszą fizyczną niezdarność. Walczymy z naturalnymi ułomnościami za pomocą ciągłej rui i megalomanii i to z powodu tej ostatniej istnieją bogowie. Bóg to najwyższy stopień antropocentryzmu, zaś kapitalizm to najukochańsze dziecko patriarchatu.”

Bibliografia:

Braidotti Rosi, Cztery tezy na temat feminizmu po człowieku, tł. A. Derra, „Avant. Teorie feministyczne: tradycje i perspektywy”, red. M. Adamiak, A. Derra, W. Wachowski, Toruń, 2020, s. 23-48.

Braidotti Rosi, Podmioty nomadyczne. Ucieleśnienie i różnica seksualna w feminizmie współczesnym, tł. A. Derra, WNiP, Warszawa 2009.

Haraway Donna, Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene, London: Duke University Press Books 2016.

Latour Bruno, Polityka natury, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010.

Lovelock James, GAJA. Nowe spojrzenie na życie na Ziemi, tł. M. Ryszkiewicz, Prószyński i S-ka SA, Warszawa 2003.

Świerczyńska Anna, Płynność w naturze inspiracją do rozważań o współuczestnictwie w życiu biologicznym i duchowym (na podstawie literatury ekofilozoficznej oraz sztuki hydrofeministycznej, praca magisterska napisana pod kierunkiem K. Lewandowskiej, ASP w Gdańsku, Gdańsk 2020.